حسابداری سرمایه گذاری را به راحت ترین شکل ممکن یاد بگیرید

سرمایه گذاری به دلایل مختلفی صورت می گیرد که از جمله می توان به سرمایه گذاری با هدف استفاده از وجوه نقد راکد موقت و یا سرمایه گذاری بلند مدت به منظور افزایش سودآوری، اشاره نمود. در استاندارد شماره ۱۵ ایران، منظور از سرمایه گذاری نوعی دارایی است که واحد سرمایه گذار برای افزایش منافع اقتصادی (دریافت بازده نقدی از یک سو و کسب سود سرمایه ای از طریق افزایش ارزش سرمایه گذاری) نگهداری میکند.

 

بنابراین در این استاندارد سرمایه گذاری حیطه ای بسیار وسیع تر از سرمایه گذاری در اوراق بهادار (نظیر سرمایه گذاری در اموال غیرمنقول، آثار هنری و...) را در بر میگیرد.

 

• مقالات مرتبط به این مقاله که توصیه می شود آنها را مطالعه نمایید :

 

1. خلاصه استاندارد شماره 15 حسابداری سرمایه گذاری و مهمترین قسمت های آن
    
2. استاندراد شماره 20 حسابداری در رابطه با سرمایه گذاری در واحدهای تجاری وابسطه
    
3. استاندارد شماره 32 حسابداری درباره کاهش ارزش داراییها با مثال

 

 

 

در این مطلب ما بر حسابداری سرمایه گذاری در اوراق بهادار (شامل سهام و اوراق قرضه) تمرکز میکنیم و به جرات می توان گفت که بحث سرمایه گذاری ها و نحوه حسابداری آن یکی از پیچیده ترین مطالب در زمینه حسابداری می باشد که ما سعی می کنیم در چند مطلب جداگانه به تفضیل به این مطلب بپردازیم.

 

انواع سرمایه گذاری در حسابداری

 

استاندارد شماره 15 حسابداری، سرمایه گذاری ها را در دو گروه جاری و بلندمدت طبقه بندی می کند. منظور از سرمایه گذاری بلند مدت، طبقه ای از سرمایه گذاری ها است که به قصد استفاده مستمر در فعالیتهای واحد تجاری نگهداری می شود. سرمایه گذاری هنگامی در قالب بلند مدت قابل طبقه بندی است که یکی از دو شرط زیر را دارا باشد:

 

1. قصد نگهداری آن برای مدت طولانی به وضوح قابل اثبات باشد.
2. یا توانایی واگذاری آن توسط سرمایه گذار مشمول محدودیتهایی باشد.
3. سرمایه گذاری ای که بلند مدت محسوب نشود، جاری تلقی خواهد شد.

هر نوع دارایی از جمله سرمایه گذاری ها (چه جاری و چه بلند مدت در زمان تحصیل (شناخت اولیه) به بهای تمام شده ثبت می شود. منظور از بهای تمام شده سرمایه گذاری، بهای خرید و سایر مخارج تحصیل نظیر کارمزد کارگزار، عوارض پرداختی و ... می باشد. لازم به ذکر است که بهای تمام شده سرمایه گذاری ها شامل مخارج مالی (بهره) تحمل شده در رابطه با تحصیل تدریجی سرمایه گذاری نیست.

اگر سرمایه گذاری در قبال واگذاری مابه ازای غیرنقد از جمله زمین، ساختمان و... تحصیل شود، بهای تمام شده سرمایه گذاری معادل ارزش منصفانه دارایی واگذار شده خواهد بود. البته چنانچه ارزش منصفانه سرمایه گذاری تحصیل شده با سهولت بیشتری قابل تعیین باشد، ارزش منصفانه سرمایه گذاری بهای تمام شده را در اختیار خواهد گذاشت.
 

استاندارد شماره ۱۵، سرمایه گذاری ها را از لحاظ دسترسی به ارزش بازار یا شاخص قابل اتکایی که مبنای تعیین ارزش بازار باشد، به دو دسته تقسیم میکند: (الف) سرمایه گذاری های سریع المعامله در بازار و (ب) سایر سرمایه گذاری ها.

سرمایه گذاری در صورتی سریع المعامله در بازار است که حائز هر دو شرط زیر باشد: (۱) وجود بازاری فعال که آزاد و قابل دسترس باشد، به این معنا که عموم بتوانند وارد بازار شده یا از آن خارج شوند، نظير بورس اوراق بهادار، و (۲) قیمتهای معاملاتی، معین و علنی باشد، به طوریکه بتوان براساس قیمت اعلام شده معامله نمود. 

لازم به ذکر است سرمایه گذاری سریع المعامله در بازار می تواند در قالب جاری یا بلندمدت طبقه بندی شود. بنابراین، سريع المعامله بودن ارتباطی با طبقه بندی سرمایه گذاری در قالب جاری یا بلندمدت ندارد: سرمایه گذاری جاری یا بلند مدت می توانند شامل سرمایه گذاری های سریع المعامله و سایر سرمایه گذاری ها باشند. البته همان طور که در ادامه عنوان خواهد شد، روش حسابداری سرمایه گذاری کوتاه مدت تحت تأثير سريع المعامله بودن قرار میگیرد ولی در مورد سرمایه گذاری های بلندمدت این چنین نیست و تعیین روش حسابداری ارتباطی به ویژگی سريع المعامله بودن ندارد. 

 

سود و زیان نگهداری سرمایه گذاری ها در حسابداری

نحوه برخورد با نوسانات قیمت بازار (سود و زیان نگهداری سرمایه گذاری ها به نوع سرمایه گذاری و روش مورد استفاده برای آن بستگی دارد. استاندارد شماره ۱۵، روشهای زیر را برای حسابداری سودها و زبانهای نگهداری برشمرده است: 

سرمایه گذاری سریع المعامله در بازار که در قالب جاری طبقه بندی می شود باید در ترازنامه به یکی از دو مبلغ (۱) ارزش بازار یا (۲) اقل بهای تمام شده و خالص ارزش فروش منعکس شود. انتخاب یکی از دو روش به عهده مدیریت خواهد بود. در روش ارزش بازار که خداحافظی با محافظه کاری است، هر نوع نوسان ارزش (اعم از افزایشی یا کاهشی) در صورت سود و زیان شناسایی خواهد شد. ارزش بازار می تواند بر مبنای قیمت پیشنهاد خرید، قیمت پیشنهاد فروش یا میانگین دو قیمت تعیین شود. استاندارد شماره ۱۵، قیمت خاصی را تجویز نکرده، اما از دیدگاه نظری، قیمت پیشنهاد خرید بهتر است. در عمل استفاده از قیمت میانگین نیز قابل قبول خواهد بود. به هر حال در بکارگیری قیمت باید ثبات رویه را حفظ کرد.

دومین روش مجاز برای ارزیابی سرمایه گذاری های سریع المعامله در بازار که در قالب جاری نگهداری می شوند، روش اقل بهای تمام شده و خالص ارزش فروش است. در این روش سرمایه گذاری در ترازنامه به بهای تمام شده منعکس می شود، مگر آنکه خالص ارزش فروش (قیمت فروش منهای مخارج فروش) کمتر از بهای تمام شده باشد که در این صورت سرمایه گذاری با در نظر گرفتن ذخیره به خالص ارزش فروش ثبت و کاهش ارزش در قالب هزینه دوره انعکاس می یابد.
طبق الزام استاندارد شماره ۱۵، ارزیابی سرمایه گذاری های سریع المعامله ای که در قالب جاری نگهداری می شوند باید بر مبنای پرتفوی (مجموعه سرمایه گذاری انجام شود و لذا در صورت استفاده از روش اقل بهای تمام شده و خالص ارزش فروش، ذخیره در صورت وجود، برای کل پرتفوی خواهد بود و نه تک تک اقلام سرمایه گذاری.

چنانچه سرمایه گذاری های جاری، غیرسريع المعامله در بازار باشد، اصطلاحا آنها را سایر سرمایه گذاری های جاری می نامند. این سرمایه گذاری ها باید به یکی از دو مبلغ: (۱) خالص ارزش فروش یا (۲) اقل بهای تمام شده و خالص ارزش فروش انعکاس یابد. در روش خالص ارزش فروش، هر نوع نوسان ارزشی (اعم از افزایش یا کاهش) در صورت سود و زیان شناسایی می شود. طبق الزام استاندارد شماره ۱۵، ارزیابی سایر سرمایه گذاری های جاری باید بر مبنای تک تک اقلام سرمایه گذاری صورت پذیرد. به این ترتیب در صورت استفاده از روش اقل بهای تمام شده و خالص ارزش فروش، ذخیره در صورت وجود، بر مبنای تک تک اقلام سرمایه گذاری تعیین خواهد شد.

اما سرمایه گذاری های بلند مدت در ترازنامه باید به یکی از دو مبلغ: (۱) بهای تمام شده پس از کسر کاهش ارزش انباشته یا (۲) تجدید ارزیابی منعکس شود. از آنجا که سرمایه گذاری، بلندمدت است، مدیریت قصد و توان آن را ندارد که افزایش ارزش را از طریق فروش سرمایه گذاری ها متبلور سازد. لذا سرمایه گذاری های بلندمدت در ترازنامه باید به بهای تمام شده پس از کسر کاهش ارزش انباشته منعکس شود. طبق الزام استاندارد شماره ۱۵، ارزیابی سرمایه گذاریهای بلندمدت باید بر مبنای تک تک اقلام سرمایه گذاری انجام شود و از این رو، کاهش ارزش بر مبنای تک تک اقلام سرمایه گذاری ها تعیین می شود. در روش تجدید ارزیابی، سرمایه گذاری های بلند مدت براساس مبلغ تجدید ارزیابی که انعکاسی از ارزش منصفانه دارایی در تاریخ تجدید ارزیابی است، در ترازنامه منعکس می شوند. چنانچه سرمایه گذاری های بلند مدت تجدید ارزیابی شوند، این ارزیابی باید سالانه صورت پذیرد.

 

در تجدید ارزیابی، افزایش ارزش تحت عنوان مازاد تجدید ارزیابی در صورت سود و زیان جامع (و نه صورت سود و زیان انعکاس می یابد و از طرفی انباشته مازاد نیز در حقوق صاحبان سرمایه ترازنامه متبلور می شود. در صورتیکه مبلغ تجدید ارزیابی کمتر از بهای تمام شده اولیه باشد، کاهش در قالب هزینه در صورت سود و زیان منعکس می شود. اگر کاهش مبلغ تجدید ارزیابی عکس یک افزایش قبلی باشد، این کاهش باید تا اندازه مازاد تجدید ارزیابی همان سرمایه گذاری به حساب مازاد تجدید ارزیابی بدهکار و باقیمانده به عنوان هزینه شناسایی شود.

 

اگر افزایش مبلغ تجدید ارزیابی، عکس یک کاهش قبلی ناشی از تجدید ارزیابی باشد، این افزایش باید تا میزان هزینه قبلی در رابطه با همان سرمایه گذاری بلندمدت، به عنوان درآمد شناسایی و مابقی به حساب مازاد تجدید ارزیابی منظور شود. همانطور که ذکر شد، ارزیابی سرمایه گذاری های بلندمدت بر مبنای تک تک اقلام سرمایه گذاری ها انجام می شود.

تا به اینجا کار درباره انواع سرمایه گذاری و نحوه قیمت گذاری آن صحبت کردیم و همانطور که در ابتدا عنوان شد به دلیل اینکه مطالب بسیار دیگری در بحث فوق باید عنوان شود سایر موارد در مطالب بعدی عنوان خواهد شد.